Geçtiğimiz haftalarda dünya kamuoyunu ilk sırada meşgul eden İsrail-İran çatışması, İran’ın yürütmüş olduğu strateji sayesinde yeni bir çerçeve oluşturdu. İran’ın askeri ve politik olarak attığı adımlar dünya kamuoyunda ateşkes sonrası süreçte detaylı olarak incelenirken yalnızca askeri değil, aynı zamanda İsrail’i temelinden sarsan ekonomik ve finansal altyapıyı da taarruza tuttu. Görünüşe göre karşımıza çıkan bu yeni yöntem, İsrail’in savaş ekonomisinin temelini istikrarsızlaştırmayı amaçlıyor.

FİNANSAL ALTYAPIYI HEDEF ALAN YENİ BİR CEPHE

İran’ın hedef aldığı isimlerden biri, İsrail Tahvilleri (Israel Bonds) CEO’su Dani Naveh oldu. Tesadüf olmayan bu saldırı, İsrail’in küresel borçlanma sisteminin kalbine yönelik bir hamle olarak yorumlanabilir. Zira Naveh liderliğinde, 2023 Ekim’inden bu yana ABD kamu kurumları dâhil olmak üzere 5 milyar doları aşkın sermaye İsrail pazarına aktarıldı ki bu durum; son yıllarda İsrail’e kazandırılan dış yatırımın İsrail’in tarihindeki en yüksek yabancı mali destek anlamına geliyor.

Bu noktada İran’ın stratejik planlaması doğrultusunda Naveh’i hedef alması yatırımcı güvenini baltalamayı ve İsrail’in savaş finansmanındaki zayıf noktayı ifşa etmeyi amaçladı. Bu hamle sadece bir kişiyi değil, tüm savaş ekonomisini dayandırdığı yapıyı itibarsızlaştırmayı başardı. İsrail’in bu aşamada almış olduğu ağır darbe ekonomisindeki bağımsızlığın adım adım çöküşe doğru ilerlediğini gösteriyor.

EKONOMİK AŞINMA DOKTRİNİ: ENERJİ VE LOJİSTİK HEDEFLER

İran’ın Tel Aviv’in finans merkezine ve Hayfa’daki stratejik liman ve rafinerilere yönelik saldırıları, ekonomik aşınma doktrininin bir parçası olarak değerlendiriliyor. Hem siber hem de fiziksel saldırılarla rafineri faaliyetleri sekteye uğradı. Bu rafineriler hem sanayi hem de sivil enerji ihtiyacı açısından kritik öneme sahipti.

Zaten savaşa bağlı harcamalarla bütçesi zorlanan İsrail, şimdi de yakıt darboğazı ve artan üretim/tedarik maliyetleriyle karşı karşıya.

DENİZ TİCARETİNE DARBE: HAYFA’NIN KAPANMASI

İsrail ekonomisine en büyük darbe, deniz taşımacılığı alanında geldi. 20 Haziran’da dünyanın en büyük konteyner taşımacılığı şirketi olan Maersk, İran’ın olası misillemeleri nedeniyle Hayfa Limanı’na uğrayan tüm gemi seferlerini askıya aldığını duyurdu.

Her ne kadar resmi bir deniz ablukası ilan edilmemiş olsa da, netice itibarıyla oluşan fiili durum ticaret yollarını büyük ölçüde sekteye uğrattı. İsrail’e yönelen gemiler için sigorta primleri gemi değerinin %1’ini aşarken, ülkenin deniz ticareti fiilen çöktü.

Önceki dönemlerde yaşanan sıcak çatışmalar süresince Husilerin yol açtığı kriz Kızıldeniz’de sadece yön değişikliğine neden olmuştu. Oysa Maersk’in Hayfa’dan çekilmesi, İsrail’in temel ithalat kapısını tamamen kapattı. Özellikle sanayi makineleri, ilaçlar ve stratejik ürünlerin giriş noktası olan Hayfa’nın devre dışı kalması, ülke ekonomisini iyice kırılgan hale getirdi.

Savaş sırasında İsrail hükümeti ya bu lojistik açıkları büyük maliyetlerle sübvanse etmek ya da kalitesiz taşımacılık hizmetlerine yönelmek zorunda kaldı.

Maersk, ancak Trump’ın arabuluculuğunda ilan edilen ateşkesten sonra Hayfa’ya dönüş yapacağını duyurdu. Bu gelişme, savaşın ekonomik maliyetinin İsrail için ne kadar ağır olduğunu açık bir biçimde ortaya koyuyor.

DÜŞÜK MALİYET, YÜKSEK TAHRİBAT: İRAN’IN STRATEJİK DİRENCİ

İran, nispeten düşük maliyetlerle büyük etkiler yaratmayı başarabildi. Tahminen 2-3 milyar dolarlık füze operasyonlarını kullanarak psikolojik caydırıcılık üstünlüğünü kazanan İran, İsrail’in finansal sistemini doğrudan hedef aldı.

Sıkı döviz kontrolleri, gri piyasa petrol diplomasisi ve seçici kemer sıkma politikaları sayesinde İran, makroekonomik istikrarını korumayı sürdürüyor. Yıllardır ambargo altında yaşamaya alışmış olan Tahran yönetimi, yıpratma savaşına dayanacak stratejik sabra sahip. Bu direnç, İsrail’in küresel sermaye, Batı desteği ve kısa vadeli askeri üstünlüğe dayalı savaş ekonomisini bir adım geri çekilmeye zorluyor.

İran’ın sistemi “dayanarak yaşama” esasına göre kurulmuşken, İsrail’in sistemi “sürekli kazanma” ihtiyacı üzerine kurulu. Görünen o ki bu fark azımsanamayacak düzeyde ve dahası uzun vadede psikolojik, askeri ve ekonomik savaşın kazananını belirleyici nitelikte olacak.

FİSKAL SERBEST DÜŞÜŞ VE GÜVEN KRİZİ

İsrail’in yaşadığı kriz sadece bir “maliyet” meselesi değil, aynı zamanda bir “güven” sorunu. Ekim 2023’ten bu yana şekel sürekli değer kaybediyor, tahvil faizleri artıyor, risk primi yükseliyor ve yabancı yatırımlar çekiliyor. KOBİ’ler iflas ediyor, kredi notu düşüyor, işsizlik yükseliyor. Tüm bu yaşanan krizlere hükümetin cevabı ise hem zayıf hem de süreci onarma noktasında yetersiz: KDV artışı, sosyal harcamaların kesilmesi ve iç borçlanmanın artırılması.

Eğitim, sağlık ve altyapı yatırımları askeri harcamalar için feda ediliyor. Uzun vadeli sonuçların ağır olacağı aşikar: beyin göçü, sermaye kaçışı, insan kaynağı erozyonu… İsrail ilk defa dış yardımı “silah” değil “nakit” için talep etmek zorunda kaldı.

Tel Aviv yönetimi; Almanya, Fransa, İngiltere ve Körfez ülkelerine doğrudan mali yardım talebinde bulunurken bu durum uzmanlar tarafından ekonomik bağımsızlık söyleminin çöküşü olarak yorumlandı.

TRUMP’IN FIRSATÇI HAMLESİ

İran’ın stratejisi, İsrail’in askeri gücünü yok etmekten çok, onun savaş ekonomisini felce uğratmayı başardı. Bu da savaşın en önemli sonucu olarak ele alınabilir.

ABD Başkanı Donald Trump ise, oluşan bu boşlukta fırsatçı bir manevrayla kendisini yeniden Orta Doğu’nun mimarı konumuna yerleştirmeye çalışıyor. Son ateşkesi yalnızca “arabuluculuk” değil, bölgesel düzeni yeniden şekillendirme fırsatı olarak görüyor.

Bu kapsamda, İran’ın Çin ile doğrudan demiryolu hattı açarak ABD dolar sisteminden çıkma yönünde attığı adım da dikkat çekiyor. Bu adım, yalnızca ekonomik değil, jeopolitik bir dönüşüme işaret ediyor.

ABD ve İsrail’in İran altyapısına yönelik ortak saldırısı, yalnızca nükleer programı değil, bu yeni ekonomik yönelimi hedef almış olabilir.

ABD’NİN YENİ STRATEJİSİ: YAPISAL KUŞATMA

Trump yönetimi, İran’ı askeri yollarla değil, ekonomik ve kurumsal araçlarla kuşatma stratejisi izliyor. Örneğin:

• Çin’e İran petrolüne geçici izin vermesi,
• Dünya Bankası’ndan Suriye’ye elektrik hibesi,
• Lübnan’da Hizbullah’ın sosyal altyapısına karşı ekonomik projeler,

hepsi bu stratejinin birer parçası.

Bütün bunlar, Abraham Anlaşmaları çerçevesinde Körfez-İsrail entegrasyonunu koruma ve genişletme hedefi taşıyor.

İran’ın enerji ve lojistik koridorlarını tehdit etme kapasitesi, bu ekonomik entegrasyonun ne kadar kırılgan olduğunu gösterdi.

ABD artık doğrudan askerî müdahale yerine; altyapı, ekonomi ve kurumsal etkiler yoluyla Orta Doğu’da hâkimiyet kurma peşinde. “Abraham Shield” gibi projelerle, İsrail’in savaşla kazandığı momentum uzun vadeli bir düzene dönüştürülmek isteniyor.