Wagalla Katliamı: Kenya’nın Unutulan Yarası

Araştırmacılara göre Afrika Kıtası’nın en kanlı katliamlarından bir tanesinin açtığı yara halen kapanmış değil.

Wajir, Kenya — 10 Şubat 1984 tarihinde Kenya'nın kuzeydoğusundaki Wagalla hava pistinde yaşanan ve yıllarca gizlenen Wagalla Katliamı, ülke tarihinin en karanlık olaylarından biri olarak hafızalara kazındı. Önceleri Kenya-Somalileri nüfusunun yoğun olduğu bölgede, etnik Degodia klanını silahsızlandırmaya yönelik başlayan operasyon, kabileye mensup binlerce erkeğin Kenya güvenlik güçleri tarafından toplu şekilde gözaltına alınması, işkenceye maruz bırakılması ve yüzlercesinin infaz edilmesiyle sonuçlandı.

Döneme tanıklık eden bir bölge sakini yaşadıklarını şu şekilde ifade ediyor:

“Burada olanları çok net hatırlıyorum. Gündüzleri insanları topluyorlardı, geceleri de hepsini buraya getiriyorlardı. Geceleri soyunmamız, gündüzleri ise sıcak zemine uzanmamız emrediliyordu.”

Kenya ordusu, bölgedeki kabile çatışmalarını bastırmak ve silahları toplamak gerekçesiyle başlattığı operasyon kapsamında, yaklaşık 5.000’e yakın Degodia erkeğini Wagalla havaalanında topladı. Günlerce aç ve susuz bırakılan bu insanlar, aşırı sıcak, işkence ve kurşunlar sonucu yaşamını yitirdi. Resmi makamlar başlangıçta ölü sayısını 57 olarak açıklasa da, tanıklar ve insan hakları örgütleri, gerçek rakamın 500 ila 1.000 arasında olduğunu belirtiyor.

Bölge sakinin ifadesine göre askerler rastgele yolda yürüyen birini gördüğünde onu durdurup hangi klana ait olduğunu soruluyordu. Eğer ‘Degodia’yım’ yanıtını alırsa doğrudan gözaltına alınıyordu.

Geride bırakılan zaman içerisinde Kenya hükümeti ölü sayısını 57 olarak açıklasa da, görgü tanıkları bu sayının 5.000’e kadar çıktığını ileri sürüyor.

30 YIL BOYUNCA GİZLENEN İNSANLIK SUÇU

Yıllar boyunca devlet tarafından örtbas edilen bu katliam, 2000’li yıllarda hayatta kalan tanıkların ve insan hakları savunucularının çabalarıyla yeniden gündeme taşındı. 2011 yılında Kenya'da kurulan Hakikat, Adalet ve Uzlaşma Komisyonu (TJRC), Wagalla Katliamı'nı araştırarak, devletin "ağır insan hakları ihlalleri" gerçekleştirdiği sonucuna vardı.

Komisyon tarafından yayımlanan bir raporda güvenlik görevlilerinin “işkence, acımasız dayak, tecavüz ve cinsel şiddet” uyguladığını ve ayrıca “evlerin yakıldığını ve malların yağmalandığını” ortaya konuldu. Ancak aradan geçen onca yıla rağmen, mağdurların aileleri hâlâ adalet arayışlarını sürdürüyor. Ne katliamın sorumluları yargı önüne çıkarıldı, ne de kurbanların yakınlarına anlamlı bir tazminat ödendi.

Yerel liderler ve köy reisleri bile bu şiddetten kurtulamadı. Eski bir polis memuru olay sırasında Wajir’de bulunduğunu aktardı:

“Ordu sokakta yürüyen herkese ‘Hangi klansın?’ diye soruyordu. ‘Degodia’yım’ dersen seni kamyona bindiriyorlardı. Kamyon dolduğunda, herkesi Wagalla Hava Pisti’ne götürüyorlardı. Kimseyi ayırt etmiyorlardı”.

Bu ve benzeri ifadeler, Kenya hükümetinin operasyonu planladığı ve uyguladığı yönündeki iddiaların temelini oluşturdu.

Wajir, kurak ve güneşin kavurduğu bir bölgede yer alan küçük bir kasaba. Nüfusun çoğunluğunu etnik Somaliler oluşturuyor. Aradan geçen otuz yılın ardından, burada yaşayanlar hâlâ yaşadıklarını ve kaybettiklerini hatırladıkça derin bir acı duyuyor. Hayatlarına devam etmeye çalışsalar da, birçok kişi “onur ve insanlıklarının” ayaklar altına alındığını söylüyor.

Yıllar boyunca Kenya’daki Somaliler, özellikle Kenya hükümeti ile Somali ayrılıkçılar arasında geçen Şifta Savaşı’ndan sonra dışlanmışlık yaşadı. Yıllar sonra hükümet, Kenya’daki 18 yaş üstü tüm etnik Somalilerin kimliklerinin doğrulanmasını istedi. İnsan Hakları İzleme Örgütü ise bu sürecin, Somalilerin “ikinci sınıf vatandaş” muamelesi görmesine neden olduğunu belirtti.

Wagalla Katliamı, sadece Kenya’nın değil, tüm Afrika kıtasının modern tarihinde devlet eliyle gerçekleştirilen sistematik şiddetin çarpıcı bir örneği olarak tarihe geçti.

ADALET ARAYIŞI

Aradan geçen yıllar içerisinde Wajir Barış ve Kalkınma Ajansı gibi kuruluşlar bölge halkını bilinçlendirmeye ve yıllar sonra dahi klanlar arasında devam eden çatışmaları sona erdirmeye çalışıyor. Halk arasında eğitim temelli farkındalık çalışmaları bireylerin görev ve sorumluluklarını fark ettirmeye çalışırken kalıcı barışı hedefliyor.

Wagalla kurbanlarının adalet arayışı halen devam ediyor olmasına rağmen bugüne dek hiçbir faile dava açılmadı ve hiçbir aileye tazminat ödenmedi.

Katliamın resmî olarak tanındığı tek şey, Kenya Ulusal İnsan Hakları Komisyonu tarafından Wajir kasabasında dikilen anıt. Komisyon ayrıca Wagalla Hava Pisti’nin ulusal anıt ilan edilmesini önerdi.

2014 yılında katliamın yaşandığı bölgede hayatını kaybedenleri anmak amacıyla bir anıt inşa edildi ve 482 kurbanın ismi levhaya asıldı.