Afrika'da Neler Oluyor: Afrika Baharı Kapıda mı?

Afrika kıtası, son yıllarda art arda yaşanan darbeler, silahlı çatışmalar ve siyasi krizlerle sarsılıyor. Sudan’dan Burkina Faso’ya uzanan geniş bir coğrafyada hükümetler zayıflıyor, silahlı gruplar güç kazanıyor, halk ise derinleşen yoksulluk ve güvensizlikle karşı karşıya kalıyor. Kıtanın birçok ülkesinde yaşanan bu karışıklıklar, yalnızca yerel sorunlardan değil, aynı zamanda küresel güçlerin etkisiyle şekillenen karmaşık bir mücadeleden besleniyor.

SUDAN: İKİ GENERALİN GÜÇ MÜCADELESİ

Sudan’da iç savaş, 2023 yılında ordu komutanı Abdulfettah el-Burhan ile Hızlı Destek Kuvvetleri lideri Muhammed Hamdan Dagalo (Hemedti) arasında patlak verdi. İki general arasındaki iktidar mücadelesi, ülkeyi parçalanma noktasına getirdi. Başkent Hartum ve Darfur bölgesinde çatışmalar yüz binlerce sivilin ölümüne, milyonlarcasının ise yerinden edilmesine neden oldu. Bölgedeki çatışmaların arkasında Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır ve Rusya gibi ülkelerin dolaylı etkileri olduğu iddia ediliyor.

KENYA: EKONOMİK KRİZ VE SOKAK PROTESTOLARI

Kenya’da yaşanan iç karışıklıkların temel nedeni ekonomik kriz ve yüksek yaşam maliyetleri. Başkan William Ruto’nun vergi artışları ve IMF destekli kemer sıkma politikaları, ülke genelinde protestolara yol açtı. Muhalefet lideri Raila Odinga’nın desteklediği eylemler zaman zaman güvenlik güçleriyle çatışmalara dönüştü. Hükümetin göstericilere karşı orantısız güç kullanması, ülke içinde siyasi kutuplaşmayı derinleştirdi.

MADAGASKAR: SEÇİM KRİZİ VE GÜVENLİK BOŞLUĞU

Madagaskar’da 2023’teki seçim süreci, Cumhurbaşkanı Andry Rajoelina’nın adaylığıyla tartışma yarattı. Muhalefet, seçimlerin adil olmadığını öne sürerken, ülkenin bazı bölgelerinde güvenlik güçleriyle protestocular arasında çatışmalar yaşandı. Ekonomik durgunluk, yolsuzluk iddiaları ve kırsal alanlardaki silahlı soygunlar, ülkeyi giderek daha kırılgan hale getiriyor.

KAMERUN: ANGLOFON KRİZİ VE PAUL BIYA’NIN SERT POLİTİKALARI

Kamerun’da çatışmalar, ülkenin İngilizce konuşulan batı bölgelerinde bağımsızlık talebiyle başladı. “Ambazonya” adını alan ayrılıkçı gruplar, hükümet güçleriyle yıllardır çatışıyor. 41 yıldır iktidarda bulunan Cumhurbaşkanı Paul Biya’nın baskıcı yönetimi, krizin çözülmesini zorlaştırıyor. Biya yönetimi, muhalifleri susturmak ve ayrılıkçı hareketleri bastırmak için sık sık olağanüstü hal uygulamalarına başvuruyor. Bu durum, Kamerun’u Afrika’nın en uzun süreli istikrarsız bölgelerinden biri haline getirdi.

TANZANYA: SAMIA SULUHU VE YÖNETİME KARŞI HALK TEPKİSİ

Tanzanya’da Cumhurbaşkanı Samia Suluhu Hassan, önceki yönetimlere göre daha açık bir yönetim tarzı benimsese de, ekonomik zorluklar ve işsizlik halkın tepkisini çekiyor.  Tanzanya’da, ülkenin ilk kadın lideri Samia Suluhu Hassan, 2021’de iktidara geldiğinde umutlar yüksekti. Siyasi özgürlükler, reformlar ve yeni bir dönem vaat etmişti. Ama 2025 seçimlerine yaklaşırken, bu umut yerini hayal kırıklığına bıraktı.Muhalif liderlerin tutuklanması, polis müdahaleleri ve protestolar… Halk, demokratikleşme sözlerinin tutulmadığını söylüyor. Ülke, barışla çatışma arasındaki ince çizgide yürüyor. Özellikle genç nüfus arasında artan işsizlik, sokak gösterilerine yol açtı. Muhalefet partileri, hükümeti siyasi reformları yavaşlatmakla ve muhalif sesleri bastırmakla suçluyor. 

DEMOKRATİK KONGO CUMHURİYETİ: İSYANLAR VE BÖLGESEL GÜÇLERİN ETKİSİ

Demokratik Kongo Cumhuriyeti, özellikle ülkenin doğusunda faaliyet gösteren M23 isyancı grubuyla savaş halinde. Bu grubun Ruanda tarafından desteklendiği iddia ediliyor. Kongo ordusu ise Uganda ve Burundi’nin desteğini arkasına alarak operasyonlar yürütüyor. Bölgede altın, kobalt ve koltan gibi değerli madenlerin paylaşımı, çatışmaların temel nedenlerinden biri. Siviller, milis gruplar ile devlet güçleri arasında sıkışmış durumda.

MALİ: RUSYA DESTEKLİ CUNTA VE CİHATÇI GRUPLAR

Mali’de Rusya destekli askeri cunta yönetimiyle cihat yanlısı gruplar arasında şiddetli çatışmalar devam ediyor. Fransa destekli eski hükümet döneminde başlayan iç savaş, darbelerle yeni bir boyut kazandı. Cemaat Nusret el İslam ve’l Müslimin (CNİM) öncülüğündeki gruplar, son aylarda başkent Bamako çevresine kadar ilerledi. CNİM, Bamako’ya yakıt ikmalini engelleyerek ekonomik bir kuşatma başlattı. Bu durum ülkenin enerji krizine sürüklenmesine yol açtı. Eylül ayından bu yana onlarca yakıt tankeri imha edildi, kuzeyle bağlantı yolları kapatıldı. Mali, şu anda hem askeri hem ekonomik bir yıpranma savaşı içinde.

NİJER: DARBE SONRASI GÜÇ MÜCADELESİ

Nijer’de 2023’te yaşanan askeri darbe, bölgedeki dengeleri altüst etti. General Abdourahmane Tchiani önderliğindeki ordu yönetimi, Batı yanlısı Cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum’u devirdi. Darbe sonrasında ECOWAS (Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu) Nijer’e yaptırım uygularken, Mali ve Burkina Faso cuntaları darbeyi destekledi. Ülkede güvenlik boşluğu derinleşti ve DEAŞ bağlantılı gruplar kuzeyde yeniden güç kazandı.

BURKİNA FASO: TERÖR SALDIRILARI VE DARBE SONRASI BELİRSİZLİK

Burkina Faso, son iki yılda iki askeri darbeye sahne oldu. Şu anda iktidarda bulunan Kaptan İbrahim Traoré yönetimi, ülkenin kuzeyinde El Kaide ve DEAŞ bağlantılı gruplarla savaş halinde. Ancak ordu içindeki bölünmeler, terörle mücadeleyi zayıflatıyor. Rusya ile yakın ilişkiler kuran Traoré yönetimi, Fransa’nın etkisini kırmaya çalışıyor. Buna rağmen ülkenin büyük bir kısmı hâlâ silahlı grupların kontrolünde.

MOZAMBİK: KÜRESEL GAZ ÇIKARLARI VE YEREL ÇATIŞMALAR

Mozambik’in kuzeyinde yer alan Cabo Delgado bölgesi, son yıllarda kıtanın en istikrarsız noktalarından biri haline geldi. Burada 2017’den bu yana faaliyet gösteren silahlı gruplar, hem hükümet güçlerine hem de sivillere yönelik saldırılar düzenliyor. Bu gruplar arasında, kendilerini “Islamic State Mozambique Province” olarak adlandıran, DEAŞ bağlantılı yapılanmalar öne çıkıyor.

Cabo Delgado, sadece yerel bir güvenlik meselesi değil, aynı zamanda uluslararası enerji rekabetinin de merkezi. Bölge, büyük doğalgaz rezervleriyle biliniyor. Ancak bu kaynaklar, güvenlik sorunu nedeniyle tam kapasiteyle işletilemiyor. Fransa, ABD ve Güney Afrika merkezli enerji şirketleri projelerini askıya almış durumda. Mozambik hükümeti, askeri operasyonlarını bölgesel güçlerin desteğiyle yürütüyor. Ruanda ve Güney Afrika ülkeleri, terörle mücadele kapsamında asker göndermiş durumda. Ancak çatışmaların yoğunluğu azalmadı; sivillerin yerinden edilmesi, sağlık sisteminin çökmesi ve altyapının zarar görmesi, ülkeyi insani krizin eşiğine getirdi.

Bugün Cabo Delgado’da yüz binlerce kişi evini terk etmiş durumda.
Çatışmalar, ekonomik yatırımları durma noktasına getirirken, ülke kuzey-güney arasında fiilen bölünmüş bir yapıya sürükleniyor.

SOMALİ: EL-ŞEBAB'IN GÖLGESİNDEKİ DEVLET

Afrika Boynuzu’nun stratejik ülkesi Somali’de, güvenlik sorunları 30 yıldır tam anlamıyla çözülemedi. Ülke, merkezi hükümet, bölgesel yönetimler ve silahlı gruplar arasında çok katmanlı bir mücadeleye sahne oluyor.

Somali’de en etkin güç, El Kaide bağlantılı El- Şebab grubu. Örgüt, başkent Mogadişu dahil olmak üzere birçok bölgede saldırılar düzenliyor. Son yıllarda özellikle Hiraan, Orta Şabel ve Aşağı Şabel bölgelerinde etkisini artırdı. Hükümet güçleri, Afrika Birliği askerleriyle birlikte operasyonlar yürütse de örgütün hareket alanı tamamen daraltılamadı. Ülkenin batısında klanlar arası çekişmeler, kuzeyde ise Somaliland yönetimiyle yaşanan gerilim, merkezi otoritenin zayıflamasına yol açıyor. Bunun üzerine eklenen kuraklık, sel felaketleri ve gıda krizleri, Somali’yi sadece bir güvenlik sorunu değil, aynı zamanda ciddi bir insani trajedinin merkezi haline getiriyor.

Yüz binlerce kişi yerinden edilmiş durumda. Kırsal bölgelerde yaşayan halkın büyük kısmı, hem açlık hem de çatışma tehdidi altında. Uluslararası yardım kuruluşları faaliyet göstermeye çalışsa da, güvenlik riski birçok bölgede erişimi kısıtlıyor.

ORTAK TABLO: KITA GENELİNDE ASKERİ DARBE VE GÜVENSİZLİK

Afrika’da yaşanan iç karışıklıkların çoğu, benzer nedenlere dayanıyor: zayıf kurumlar, yolsuzluk, dış müdahaleler ve ekonomik eşitsizlik. Rusya ve Batı ülkeleri arasındaki nüfuz mücadelesi, kıtayı yeni bir jeopolitik çekişme alanına dönüştürüyor. Cuntalar yönetimde kalmak için dış destek ararken, silahlı gruplar bu boşluğu kullanarak güç kazanıyor.

Bugün Afrika’da yaşanan krizler, sadece bölgesel değil, küresel bir istikrarsızlık dalgasının da habercisi. Sudan’dan Mali’ye uzanan bu çizgide ortak payda, halkların bitmeyen bir güvenlik arayışı.