Sıtmayı Kendi Silahıyla Vuracaklar: "Friendly" Sivrisinek Programı

Cibuti’de 5 Kasım 2025’te açılışı yapılan tesis, doğrudan sivrisinek üreten ve araştıran Afrika’nın ilk merkezlerinden biri. Bu merkez, “Friendly” adı verilen, genetik olarak tasarlanmış, gelişmiş biyolojik kontrol metoduna sahip sivrisineklerin üretimi, izlenmesi ve salımı için kullanılıyor. Bu program, çevreye zarar vermeyen, yalnızca hedef türü baskı altına alan ve sürdürülebilir bir vektör kontrol yöntemi sunuyor.

Yetkililer ve uzmanlar, tesisin aynı zamanda Cibuti’nin planladığı Medical Entomology Centre of Excellence (Tıbbi Entomoloji Mükemmeliyet Merkezi’nin) de ilk ayağını oluşturduğunu belirtiyor. Araştırma ve eğitim kapasitesini artırarak, Cibuti’yi yalnızca uygulama değil bilimsel altyapı konusunda da bölgesel merkez hâline getirmeyi hedefliyorlar.

NEDEN “FRIENDLY” SİVRİSİNEKLER?

Friendly sivrisinekler yalnızca hastalık taşıyan dişi sivrisineklerin üremesini bozan genetik değişiklikler taşıyor. Salınan erkek sivrisinekler ısırmıyor; dişi sivrisineklerle çiftleşiyor ve böylece dişi yavrular olgunluğa ulaşamadan ölüyor. Bu yöntemle hastalık riski taşıyan sivrisinek nüfusu hedefe yönelik biçimde azaltılmış oluyor.

Bu biyolojik kontrol yöntemi, istilacı tür olan Anopheles stephensi’ye özel olarak uygulanıyor. Dolayısıyla arılar, kelebekler gibi ekosistemde yararlı olabilecek diğer böcek türleri etkilenmiyor. Ayrıca çözümün “self-limiting” (kendini sınırlayan) genetik yapısı sayesinde, salım durdurulduğunda çevrede uzun süreli genetik etkiler kalmıyor.

KRİTİK ZAMAN: NEDEN ŞİMDİ?

Anopheles stephensi, Afrika’da özellikle şehirlerde yayılıyor, gündüz ısırıyor ve geleneksel sineklik veya böcek ilacı gibi yöntemlerle kontrolü zor. Cibuti’de 2012’de toplam sıtma vakası 27 iken, bu sayı 2020’de 73.000’e kadar çıkmıştı. Yeni tesis ve Friendly sivrisinek programı, bu alarm verici artıştan sonra bölgedeki sağlık krizini durdurmak için atılmış stratejik bir adım olarak görülüyor.

Program sorumluları, bu biyolojik yöntemin sadece Cibuti’yi değil, benzer tehditlerle karşı karşıya olan Afrika’nın diğer kentlerini de hedefleyebileceğini, dolayısıyla kıta çapında bir model oluşturabileceğini söylüyor.

UZUN VADELİ HEDEF: SAĞLIK VE BİLİM DEVRİMİ

Bu yeni tesis, sivrisinek kontrolünün ötesinde araştırma, eğitim, saha uygulamaları ve uluslararası işbirliği bakımından da büyük bir potansiyele işaret ediyor. Cibuti, entomoloji ve vektör kontrolünde bölgesel lider hedefiyle ilerliyor; bu da yalnızca halk sağlığı için değil, bilimsel kapasitenin güçlendirilmesi açısından da önemli.

Yenilikçi biyolojik kontrol yöntemleri ve “Friendly” sivrisinek programı, geleneksel yöntemlerle baş edilemeyen sivrisinek türlerine karşı yeni bir umut olarak görülüyor. Eğer başarılı olursa, bu model Afrika’nın başka şehirlerinde de uygulanabilir, bu da kıta genelinde sıtma yükünü düşürme potansiyeli taşıyor.